Je Elimu ni Gharama?

Naam, mara nyingi kila mtu huimba, “Elimu kwa wote”, “Elimu ya bure”, ila ukweli wa mambo ni kwamba, elimu iko na bei ya juu mno, jambo linalowafanya watoto wengi wakose kupata masomo.

Ahadi ya elimu ya msingi na sekondari kwa wote ni mojawapo ya Malengo ya Maendeleo Endelevu . Hata hivyo mwaka wa 2020, takriban watoto milioni 64 hawakusoma shule ya msingi, wakiwemo wasichana milioni 34. Zaidi ya watoto milioni 195 duniani kote hawakuweza kumudu masomo yao katika shule ya sekondari.

Aidha, Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara ina viwango vya juu zaidi vya kutengwa kwa elimu kati ya kanda sita za mikoa inayoendelea. Zaidi ya moja nukta mbili ya watoto wa umri wa shule ya msingi hawajaenda shuleni, huku karibia  asilimia 60 ya vijana kati ya umri wa miaka 15 na 17 hawako shuleni. Kuna vikwazo vingi vya elimu kwa kaya zenye kipato cha chini.

Mojawapo ni karo za shule, ambazo kwa bahati mbaya zimesalia kuenea katika shule nyingi Afŕika Kusini mwa Jangwa la Sahaŕa, na kumesababisha matatizo ya kifedha kwa familia.

Data mpya ya Global Findex inagundua kuwa zaidi ya nusu ambayo ni sawa na asilimia 54 ya watu wazima maeneo ya Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara wana wasiwasi mkubwa kuhusu kulipa karo ya shule, huku asilimia 29 wanasema kwamba, ada za shule ni wasiwasi wao mkubwa wa kifedha, isitoshe hii ni juu ya gharama za matibabu, kulipia uzee na gharama za kila mwezi. Katika nchi kadhaa za Afrika Kusini mwa Jangwa la Sahara, zikiwemo Kenya na Nigeria, ada za shule ndizo zinazoripotiwa kuwa na wasiwasi wa kifedha.

Barani Afrika, asilimia 21 ya wanafunzi wanasoma shule za kibinafsi, jambo ambalo uchumi hauruhusu kwa watoto wote. Hata katika nchi kama Uganda, ambayo inatoa elimu ya msingi bila malipo, wazazi bado wana gharama za shule za sare, ada za mitihani, utunzaji wa shule, vitabu, au hata kuajiri mwalimu wa ziada.

Kwa kuzingatia umuhimu wa elimu na changamoto ambazo kaya za kipato cha chini zinakabiliana nazo, ni suluhisho gani la kifedha linaweza kusaidia? Data ya Global Findex inapendekeza fursa tatu:

1. Malipo ya ada ya shule kwa njia ya kidijitali: Kwa kawaida ada za shule hulipwa kikamilifu mwanzoni mwa muhula wa shule, jambo ambalo linaweza kuwa changamoto ikiwa kipato cha familia ni kidogo. Zaidi ya asilimia 60 ya watu wazima ni wakulima wadogo wadogo wenye mzunguko wa fedha unaobadilika, kwa mfano, uchunguzi umegundua kuwa familia nyingi hupata karo za shule kwa urahisi pindi tu baada ya mavuno.
2. Kukuza uwekaji akiba rasmi: Ingawa ni asilimia 13 pekee waliokolewa rasmi na benki au akaunti ya pesa ya simu. Akaunti rasmi za akiba zinazojumuisha vipengele vya kuhamasisha uokoaji huonyesha ahadi kama zana ya kuongeza ufikiaji wa elimu. Hili lilionyeshwa nchini Kenya.
3. Kukuza mikopo rasmi: Ukopaji pia ni mkubwa miongoni mwa watu wazima ambao wana wasiwasi kuhusu kulipa karo za shule, kwani asilimia 58 walikopa kutoka kwa chanzo chochote, ikiwa ni pamoja na familia na marafiki, lakini ni asilimia 9 pekee waliokopa kutoka kwa taasisi rasmi ya kifedha.